مقدمه
وقتی خودرو از روی دست‌اندازها یا ناهمواری‌های جاده عبور می‌کند، اولین بخش از سیستم تعلیق که واکنش نشان می‌دهد، فنرها هستند. این فنرها با فشرده شدن، بخشی از ضربه را جذب می‌کنند؛ اما کنترل نوسانات و بازگرداندن تعادل خودرو بر عهده‌ی کمک‌فنر (Shock Absorber) است. کمک‌فنر یکی از اجزای مهم سیستم تعلیق محسوب میشود که از تکان‌های شدید، نوسانات مکرر و بی‌ثباتی خودرو پس از عبور از موانع جلوگیری می‌کند.
در برخی سیستم‌ها مانند فنر برگی، اصطکاک طبیعی بین لایه‌های فنر تا حدودی نوسانات را کاهش می‌دهد، اما این میزان همیشه یکنواخت و کافی نیست. در چنین شرایطی، کمک‌فنر با طراحی خاص خود، فرآیند میرایی نوسانات را به‌صورت کنترل‌شده انجام می‌دهد تا خودرو پایداری و نرمی بیشتری داشته باشد. به‌طور کلی، کمک‌فنرها علاوه بر افزایش راحتی رانندگی، نقش تعیین‌کننده‌ای در ایمنی و کنترل خودرو دارند.
در این مقاله از وبلاگ آموزشی باور یدک، به بررسی کامل اجزای کمک‌فنر، معرفی بهترین نوع آن برای خودروهای مختلف، علائم خرابی کمک‌فنر و انواع موجود در بازار خواهیم پرداخت. اگر می‌خواهید بدانید چه نوع کمک‌فنری برای خودروی شما مناسب‌تر است یا چطور می‌توان فرسودگی آن را تشخیص داد، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
کمک فنر چیست؟
کمک فنر خودرو یک قطعه مکانیکی مهم در سیستم تعلیق است که وظیفه اصلی آن، کاهش اثرات ناشی از ناهمواری‌های جاده بر روی اتاق خودرو و سرنشینان است. این قطعه با بهره‌گیری از طول متغیر و انعطاف‌پذیری اجزای داخلی خود، قابلیت جذب ضربه و کنترل نوسانات را دارد.هدف اصلی از به‌کارگیری کمک فنر، افزایش راحتی سرنشینان، ثبات خودرو و ایمنی رانندگی است. همچنین، با کنترل تکان‌های شدید و کاهش ضربات وارده، کمک فنر موجب کاهش استهلاک سایر قطعات خودرو مانند جلوبندی، سیستم فرمان و حتی لاستیک‌ها میشود.
بررسی کاربرد و اهمیت کمک فنر در خودرو
کمک‌فنر خودرو یکی از قطعات سیستم تعلیق است که با ایجاد فشار و کشش کنترل‌شده روی اجزای متصل به آن، از انتقال مستقیم ضربات و نوسانات جاده به بدنه جلوگیری می‌کند. این قطعه در نزدیکی چرخ‌ها نصب میشود و وظیفه دارد نوسانات ناشی از عملکرد فنرها را ازبین می برد و از تکان‌های شدید بدنه کاهش دهد.
به لطف عملکرد کمک‌فنر، خودرو در مسیرهای ناهموار تعادل خود را حفظ کرده و احتمال لغزش یا انحراف از مسیر به حداقل می‌رسد. تصور کنید خودرویی بدون کمک‌فنر حرکت کند؛ در این حالت، هر دست‌انداز کوچک باعث انتقال مستقیم ضربات به اتاقک خودرو و سرنشینان میشود و چرخ‌ها در برخورد با ناهمواری‌های متوالی، حتی ممکن است تماس خود را با سطح زمین از دست بدهند، وضعیتی خطرناک که می‌تواند به از دست رفتن کنترل و حتی واژگونی منجر شود.
به‌طور خلاصه، وظایف اصلی کمک‌فنر خودرو عبارت‌اند از:
افزایش راحتی و ایمنی سرنشینان با جذب ارتعاشات و تکان‌های بدنه
جلوگیری از جابجایی ناگهانی خودرو هنگام ترمزهای شدید یا شتاب‌گیری سریع
محافظت از قطعات مکانیکی خودرو در برابر ضربات ناشی از سطح جاده
حفظ تماس مداوم چرخ‌ها با زمین در مسیرهای ناهموار
کمک به پایداری و تعادل خودرو در پیچ‌ها و مسیرهای پر فراز و نشیب
در واقع، کمک‌فنر تعادلی ظریف میان نرمی حرکت و کنترل دقیق خودرو ایجاد می‌کند تا تجربه رانندگی، هم ایمن باشد و هم راحت.
انواع کمک فنر و ساختار آن در خودرو
۱. کمک‌فنر روغنی (هیدرولیکی)
در این نوع کمک‌فنر، یک پیستون داخل سیلندری پر از روغن حرکت می‌کند. هنگام عبور خودرو از دست‌انداز، پیستون بالا و پایین می‌رود و روغن از سوراخ‌های کوچکی عبور می‌کند. این حرکت باعث میشود ضربات واردشده از جاده به‌تدریج گرفته شوند و به بدنه منتقل نشوند. هرچه سوراخ‌های پیستون کوچک‌تر باشند، حرکت آن سخت‌تر میشود و کمک‌فنر بهتر می‌تواند لرزش‌ها را کنترل کند.
۲. کمک‌فنر تلسکوپی
کمک‌فنرهای تلسکوپی نوع پیشرفته‌تری از مدل روغنی هستند. در هنگام فشرده شدن، روغن از سوراخ‌های بزرگ‌تر عبور می‌کند و حرکت نرم‌تر است. اما وقتی کمک‌فنر باز میشود، روغن باید از سوراخ‌های کوچک‌تر بگذرد و همین باعث میشود حرکت با قدرت و کنترل بیشتری انجام شود.
به همین دلیل، این نوع کمک‌فنر هم نرمی حرکت دارد و هم در زمان بازگشت، ضربات را به‌خوبی خنثی می‌کند.
۳. کمک‌فنر هیدرواستاتیکی
در کمک‌فنرهای روغنی معمولی، ممکن است هنگام عبور سریع روغن، حباب هوا یا کف ایجاد شود که عملکرد آن را ضعیف می‌کند. در نوع هیدرواستاتیکی، برای جلوگیری از این مشکل، گاز نیتروژن فشرده به کمک روغن می‌آید. این گاز در محفظه‌ای جدا از روغن قرار دارد و مانع از هوا گرفتن سیستم میشود.
نتیجه این طراحی، عملکرد نرم‌تر و دقیق‌تر کمک‌فنر در زمان عبور از ناهمواری‌هاست.
۴. کمک‌فنر بادی
در کمک‌فنر بادی به‌جای روغن، از هوای فشرده استفاده میشود. این هوا توسط یک کمپرسور تأمین شده و داخل محفظه‌ای بسته نگهداری میشود. برای کنترل میزان فشار هوا هم سوپاپ‌های مخصوص وجود دارد.
مزیت بزرگ این نوع کمک‌فنر، قابلیت تنظیم نرمی و ارتفاع خودرو است؛ به همین دلیل در خودروهای لوکس و شاسی‌بلندهای مدرن استفاده میشود.
۵. کمک‌فنر اهرمی
در این مدل، نیرو از طریق یک اهرم به داخل سیلندر منتقل میشود. هنگام فشرده شدن، روغن از مسیرهای بزرگ‌تری عبور می‌کند و حرکت نرم‌تر است. اما هنگام باز شدن، روغن از مسیرهای باریک‌تری می‌گذرد تا لرزش‌ها بهتر کنترل شوند.
این نوع کمک‌فنر بیشتر در خودروهای قدیمی دیده میشود و امروزه کمتر استفاده میشود.
۶. کمک‌فنر قابل تنظیم
در این نوع، میزان سختی یا نرمی کمک‌فنر به‌صورت خودکار و هوشمند تغییر می‌کند. سنسورهای داخل سیستم، شرایط رانندگی مثل سرعت، شتاب یا وضعیت جاده را بررسی کرده و میزان باز و بسته شدن سوپاپ‌های داخلی را تنظیم می‌کنند.
به همین دلیل، خودرو در مسیرهای صاف، نرم و راحت حرکت می‌کند و در پیچ‌ها یا ترمزهای ناگهانی، پایداری بالایی دارد.
6 علائم خرابی کمک فنر خودرو و شناسایی آن ها
مشکلات مربوط به کمک فنر خودرو معمولاً به سادگی قابل شناسایی هستند. هرگونه تغییر در ظاهر، نشتی، افتادگی یا وضعیت غیرعادی در محل نصب کمک فنر می‌تواند نشانه‌ای از خرابی یا آسیب باشد. این آسیب‌ها ممکن است بر اثر تصادف، ضربات شدید ناشی از ناهمواری‌های جاده یا حتی فرسودگی طبیعی در طول زمان ایجاد شده باشند.
از آنجایی که کمک فنرها جزء قطعات مصرفی خودرو محسوب می‌شوند، لازم است به‌صورت دوره‌ای بررسی و در صورت نیاز تعویض شوند. به‌طور معمول، تعویض کمک فنرها هر ۸۰٬۰۰۰ کیلومتر توصیه میشود؛ البته باید توجه داشت این عدد ممکن است بسته به شرایط رانندگی، نوع جاده و نحوه استفاده از خودرو متغیر باشد.
1. لرزش فرمان هنگام عبور از دست انداز
لرزیدن فرمان هنگام عبور از دست‌انداز یا مسیر ناهموار طبیعی است، اما اگر این لرزش بیش از حد باشد یا حتی در جاده‌های صاف نیز ادامه پیدا کند، می‌تواند نشان‌دهنده فرسودگی کمک فنرها باشد. در واقع، کمک فنر آسیب‌دیده دیگر توان کافی برای جذب و کاهش لرزش‌ها را ندارد.این لرزش‌ها ممکن است در هنگام رانندگی با سرعت بالا در بزرگراه‌ها نیز شدت یابد. کنترل فرمان لرزان نه‌تنها آزاردهنده است، بلکه می‌تواند توانایی راننده در هدایت خودرو را کاهش دهد و خطر وقوع تصادف را افزایش دهد.
2. چرخش و انحراف بیش از حد در پیچ‌ها
یکی از وظایف کمک فنر، حفظ تعادل بدنه خودرو در هنگام پیچیدن است. اگر کمک فنر آسیب دیده باشد، دیگر نمی‌تواند میزان انتقال وزن خودرو را در پیچ‌ها کنترل کند. این موضوع منجر به افزایش بیش از حد حرکات بدنه در پیچ‌ها میشود؛ مخصوصاً در سرعت‌های بالا. حتی ممکن است در سرعت‌های کم نیز نیاز به چرخاندن بیشتر فرمان برای پیچیدن احساس شود.
3. لرزش یا ناپایداری خودرو در هنگام حرکت
در صورت خرابی کمک فنر، ضربات و لرزش‌هایی که باید توسط تایر جذب شوند، به کل بدنه خودرو منتقل می‌شوند. این موضوع می‌تواند باعث شود خودرو بیش از حد لرزیده، بالا و پایین برود یا حتی منحرف شود. این مشکل معمولاً در سرعت‌های بالا شدیدتر احساس میشود. همچنین در چنین شرایطی ممکن است خودرو هنگام عبور از دست‌اندازها به کف برخورد کند که می‌تواند آسیب بیشتری به سیستم تعلیق وارد کند.
4. سایش غیر یکنواخت لاستیک‌ها
فرسودگی کمک فنر می‌تواند باعث افزایش فشار و بار روی لاستیک‌ها شود و در نتیجه باعث سایش زودرس و نامنظم آنها گردد. یکی از نشانه‌های رایج در این حالت، سایش موج‌دار یا نامنظم روی سطح لاستیک است؛ یعنی نقاطی از لاستیک به صورت متناوب بالا و پایین رفته‌اند.
این نوع سایش معمولاً در نقاطی با قطر ۳ تا ۴ اینچ دیده میشود و ممکن است در سرعت‌های بالا صدای غرش و در سرعت‌های پایین سواری خشک‌تری ایجاد کند. در صورت مشاهده چنین علائمی، بهتر است کمک فنر خودرو را سریعاً بررسی و در صورت نیاز تعویض کنید.
5. پایین رفتن بیش از حد جلو یا عقب خودرو هنگام ترمز یا شتاب
کمک فنرهای سالم باید حرکت سیستم تعلیق را هنگام ترمز گرفتن یا شتاب‌گیری پایدار و کنترل‌شده نگه دارند. در صورت فرسودگی این قطعات، ممکن است جلوی خودرو هنگام ترمز به پایین برود یا عقب خودرو در زمان شتاب‌گیری بیش از حد افت کند. این موضوع می‌تواند فاصله توقف را افزایش داده و فشار بیشتری به سایر اجزای تعلیق وارد کند.
برای آزمایش این مورد، کافی است هنگام رانندگی، واکنش خودرو را در زمان ترمز شدید یا شتاب ناگهانی بررسی کنید. همچنین می‌توانید خودرو را با دست از کنار فشار دهید؛ اگر بدنه چند بار بالا و پایین برود تا متوقف شود، نشان‌دهنده کمک فنر فرسوده است.
6. نشت روغن از کمک فنر
یکی از نشانه‌های قطعی خرابی کمک فنر، نشت مایع از آن است. اگر درز یا آب‌بندی کمک فنر آسیب دیده باشد، ممکن است روغن هیدرولیکی از آن خارج شود و عملکرد قطعه به‌شدت کاهش یابد. در این حالت، گرد و غبار نیز می‌تواند وارد سیلندر شده و حرکت پیستون را مختل کند.
در هنگام تعویض کمک فنر آسیب‌دیده، بهتر است وضعیت فنرهای لول نیز بررسی شود. اگر فنر تغییر شکل داده یا خاصیت ارتجاعی خود را از دست داده باشد، توصیه می شود این قطعه رو تعویض کنید.
زمان تعویض کمک فنر خودرو
به توصیه کارشناسان، بهتر است پس از پیمایش حدود ۸۰ هزار کیلومتر نسبت به تعویض کمک فنرهای خودرو اقدام کنید. البته عوامل مختلفی می‌توانند این عدد را کاهش یا افزایش دهند؛ بنابراین، بهترین روش برای تشخیص زمان مناسب تعویض کمک فنر، توجه به علائمی است که پیش‌تر به طور کامل شرح داده شد.
یکی از روش‌های ساده برای بررسی سلامت کمک فنر، فشار دادن گلگیر خودرو به سمت پایین با هر دو دست است. اگر پس از برداشتن فشار، خودرو به‌سرعت و بدون نوسان به حالت اولیه بازنگردد، این موضوع می‌تواند نشان‌دهنده وجود مشکل در کمک فنر باشد.در هنگام تعویض، توصیه میشود کمک فنرهای هر دو سمت جلو یا عقب به صورت جفت تعویض شوند تا عملکرد کمک فنر جدید تحت تأثیر فرسودگی نمونه قدیمی قرار نگیرد و تعادل خودرو حفظ شود.
سخن پایانی
کمک‌فنر یکی از اجزای مهم سیستم تعلیق خودرو است که نقش مستقیم در راحتی، ایمنی و کنترل خودرو دارد. این قطعه با جذب ضربات ناشی از دست‌اندازها و ناهمواری‌های جاده، نه‌تنها تجربه رانندگی نرم‌تر و مطمئن‌تری فراهم می‌کند، بلکه از آسیب دیدن سایر قطعات خودرو نیز جلوگیری می‌کند.
شناخت انواع کمک‌فنر، عملکرد آنها و علائم خرابی، به شما کمک می‌کند تا در زمان مناسب اقدام به بررسی و تعویض آنها کنید. به یاد داشته باشید که تعویض کمک‌فنرها به‌صورت جفت و بررسی همزمان فنرهای لول، موجب حفظ تعادل و پایداری خودرو خواهد شد و از خطرات احتمالی هنگام رانندگی جلوگیری می‌کند.
با توجه به اهمیت این قطعه، بررسی دوره‌ای کمک‌فنرها و توجه به نشانه‌های فرسودگی، یکی از ساده‌ترین و مؤثرترین روش‌ها برای افزایش ایمنی و طول عمر خودرو است. انتخاب کمک‌فنر مناسب برای خودروی شما، می‌تواند تفاوت بزرگی در کیفیت رانندگی و امنیت مسیر ایجاد کند.
پرسش های متداول
تعویض کمک فنر چقدر زمان می‌برد و چقدر هزینه دارد؟
برای تعویض یک جفت کمک فنر حدوداً به ۲ ساعت زمان نیاز داریم. اما اگر بخواهیم تمامی کمک فنرها را تعویض کنیم، ۳ تا ۴ ساعت طول خواهد کشید. هزینه تعویض در هر تعمیرگاه می‌تواند متفاوت باشد، اما به‌طور کلی بر اساس ساعت تعیین میشود.
آیا سنگین بودن خودرو می‌تواند کمک فنرها را خراب کند؟
بله، یکی از دلایل اصلی خرابی کمک فنر خودرو، سنگینی بار خودرو است. هرچه خودرو سبک‌تر باشد، فشار کمتری هم به آن وارد خواهد شد.
آیا خرابی کمک فنر می‌تواند تعادل خودرو را تحت تأثیر قرار دهد؟
خرابی کمک فنر ارتباط مستقیمی با از دست رفتن تعادل خودرو دارد. این قطعه بخشی از سیستم تعلیق است و وجود مشکل در آن باعث میشود که راننده کنترل خودرو را به‌ویژه در پیچ‌ها از دست بدهد.
اگر کمک فنر خراب شود چه میشود؟
اگر کمک فنر خودرو خراب شود، تعادل و پایداری خودرو به‌هم می‌ریزد و نوسان آن در هنگام عبور از دست‌اندازها یا پیچ‌ها بیشتر میشود. این وضعیت باعث کاهش کنترل راننده بر خودرو و افزایش مسافت ترمزگیری می‌گردد که می‌تواند خطرناک باشد
سلام
چقدر مطالب وبلاگ مفید هستند ممنونم از مقالاتتون
سلام وقت بخیر همراه عزیز باور یدک؛
ممنونم از لطف و نظر شما.
فرمان ماشین لرزش دارد و جدیدا متوجه نشتی روغن از کمک فنر شده‌ام. باتوجه به اینکه تاالان 100 هزار کیلومتر با ماشین رفته‌ام به احتمال زیاد باید مشکل از کمک فنر باشد و موقع تعویض آن رسیده‌است.