علت نوسان دور موتور خودرو؛ بررسی دلایل بالا و پایین شدن دور موتور

مقدمه

نوسان دور موتور یکی از نشانه‌های مهم و قابل‌توجه در بروز اختلالات عملکردی پیشرانه خودرو به شمار می‌رود. این پدیده که ممکن است در نگاه اول جزئی یا موقتی به نظر برسد، در واقع می‌تواند نشانه‌ای از بروز مشکل در یکی از اجزای مهم سیستم موتور باشد. اختلال در سیستم احتراق، ناهماهنگی در سوخت‌رسانی، یا ورود نامناسب هوا به داخل محفظه احتراق، همگی می‌توانند در بروز این نوسانات نقش داشته باشند.نوسان دور موتور اغلب ابتدا در حالت درجا بروز می‌کند؛ یعنی زمانی که خودرو متوقف است ولی موتور روشن است. در چنین شرایطی، راننده ممکن است متوجه بالا و پایین شدن غیرعادی دور موتور شود. در موارد حادتر، این نوسانات با لرزش خودرو در هنگام فشردن پدال گاز همراه می‌شوند، که این موضوع نه‌تنها تجربه رانندگی را مختل می‌کند، بلکه می‌تواند به اجزای دیگر خودرو نیز آسیب وارد کند.

در این پست وبلاگ آموزشی تلاش کرده‌ایم تا با نگاهی دقیق و کارشناسانه، مهم‌ترین دلایل فنی نوسان دور موتور را مورد بررسی قرار دهیم. همچنین به بررسی تفاوت‌های بروز این مشکل در پیشرانه‌های بنزینی و دیزلی نیز خواهیم پرداخت و در نهایت راهکارهایی عملی و موثر برای تشخیص و رفع این ایراد ارائه خواهیم کرد.

همچنین بخوانید: انواع خطاهای رایج در سنسور های تویوتا و شیوه های رفع آن

تأثیر افزایش ناگهانی دور موتور بر عملکرد و ایمنی خودرو

برای استخراج بیشترین توان و گشتاور موتور خودرو در شرایطی مانند عبور از سربالایی‌ها یا نیاز به شتاب‌گیری و افزایش سرعت، لازم است که پدال گاز فشار داده شده و دور موتور افزایش یابد. این افزایش دور موتور، زمانی که با آگاهی و کنترل انجام شود، امری طبیعی بوده و آسیبی قابل توجه به موتور وارد نمی‌کند.

با این حال، افزایش ناگهانی و غیرمنتظره دور موتور، به‌ویژه بدون آمادگی مناسب، می‌تواند موجب آسیب‌های جدی به موتور شود. به عنوان مثال، در فصل سرد سال، روشن کردن موتور و همزمان افزایش ناگهانی دور آن باعث می‌شود روغن‌کاری یاتاقان‌ها به درستی انجام نشود و در نتیجه فرسایش این قطعات تسریع گردد که کاهش چشمگیری در عمر مفید موتور به همراه دارد. همچنین در شرایط سرازیری، افزایش ناگهانی دور موتور می‌تواند کنترل خودرو را دشوار کرده و از توان سیستم ترمز و مهارت راننده فراتر رود، که خطرات ایمنی قابل توجهی ایجاد می‌کند. بنابراین، افزایش غیرمنتظره و سریع دور موتور می‌تواند هم برای سلامت موتور و هم برای ایمنی رانندگی نا امن باشد و باید با احتیاط کامل انجام گیرد.

همچنین بخوانید: یاتاقان زدن موتور خودرو؛ علت‌ها، علائم و هزینه تعمیر

دور موتور خودرو چیست؟

افزایش دور موتور به معنای بالا رفتن تعداد چرخش‌های میل‌لنگ در دقیقه (RPM) است. در پیشرانه‌های احتراق داخلی بنزینی، دور موتور در حالت پایدار و پس از رسیدن به دمای کاری مناسب، معمولاً بین ۶۰۰ تا ۹۰۰ دور در دقیقه قرار دارد. این بازه که به عنوان دور آرام یا دور ایدئال شناخته می‌شود، نشان‌دهنده عملکرد بهینه موتور در شرایط عادی است.

با این حال، در شرایط خاصی افزایش موقتی دور موتور طبیعی و حتی ضروری است. به عنوان مثال، در هوای سرد یا هنگام استفاده از سیستم ساسات، دور موتور ممکن است به ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ دور در دقیقه برسد. این افزایش به منظور تسهیل در گرم شدن موتور و افزایش فشار روغن برای روان‌کاری بهتر قطعات انجام می‌شود. همچنین، هنگام روشن کردن سیستم تهویه مطبوع، افزایش حدود ۲۰۰ دور در دقیقه در دور موتور مشاهده می‌شود که برای جبران بار اضافی کمپرسور کولر است.

همچنین بخوانید: همه چیز درباره سنسور دور موتور

افزایش غیرطبیعی و ناخواسته دور موتور

افزایش ناگهانی و غیرطبیعی دور موتور زمانی رخ می‌دهد که RPM از محدوده‌های استاندارد فراتر رود، مثلاً به ۳۰۰۰ یا ۴۰۰۰ دور در دقیقه برسد، یا پس از گرم شدن موتور، به دور آرام بازنگردد. این وضعیت ممکن است ناشی از مشکلاتی مانند خرابی استپر موتور، سنسور دریچه گاز، یا نشتی در سیستم ورودی هوا باشد. در چنین مواردی، بررسی و رفع علت اصلی افزایش دور موتور برای جلوگیری از آسیب‌های جدی به موتور ضروری است.

دلایل بالا رفتن دور موتور خودرو

افزایش دور موتور یکی از عوامل مهم در عملکرد بهینه خودرو به شمار می‌رود، اما هنگامی که این افزایش به صورت ناگهانی و بدون آمادگی انجام شود، می‌تواند پیامدهای منفی متعددی به همراه داشته باشد. در ادامه به بررسی دلایل فنی و ایمنی این موضوع پرداخته و عوامل مختلفی که منجر به بروز آسیب‌ها و خطرات در چنین شرایطی می‌شوند را مورد بررسی قرار خواهیم داد.

• نشتی وکیوم

اگر هنگام شتاب‌گیری دور موتور خودرو نوسان داشته باشد، ممکن است دلیل آن نشتی وکیوم موتور باشد. نشتی وکیوم زمانی اتفاق می‌افتد که جریان هوا در منیفولد ورودی یا سیستم اگزوز دچار اختلال شود. این مشکل می‌تواند باعث کاهش راندمان سوخت، ایجاد صدای خش‌خش غیرعادی، روشن شدن چراغ هشدار موتور، اتلاف انرژی و حتی توقف ناگهانی خودرو شود. در واقع، نوسان دور موتور و این نشانه‌ها می‌توانند هشداری باشند برای وجود نشتی وکیوم که باید هرچه سریع‌تر بررسی و رفع گردد.

• فرسوگی شمع ها

نوسان در دور موتور یکی از نشانه‌های رایج فرسودگی شمع‌ها به ویژه در خودروهای قدیمی محسوب می‌شود. شمع‌های کهنه و فرسوده قادر نیستند فرآیند احتراق سوخت در پیستون را به‌طور کامل و صحیح انجام دهند، که این موضوع می‌تواند باعث کاهش شتاب‌گیری و ایجاد لرزش در خودرو شود. علاوه بر این، خرابی در وایر شمع یا سیم‌پیچ‌های احتراق نیز می‌تواند همین علائم را به دنبال داشته باشد. برای جلوگیری از بروز مشکلات بیشتر و حفظ عملکرد بهینه خودرو، تعویض به موقع شمع‌ها ضروری است.

• دریچه کنترل هوای آرام

نوسان دور موتور هنگام شتاب‌گیری می‌تواند به دلیل اختلال در عملکرد شیر کنترل هوای دور آرام (IAC) باشد. این قطعه روی بدنه دریچه گاز نصب شده و با ECU برای تنظیم جریان هوای ورودی و حفظ دور آرام موتور همکاری می‌کند. اگر ارتباط میان IAC و ECU دچار مشکل شود، عملکرد IAC مختل شده و نوسانات RPM، کاهش عملکرد یا حتی خاموش شدن ناگهانی موتور رخ می‌دهد. در چنین شرایطی، بررسی و در صورت لزوم تعویض IAC توصیه می‌شود.

• خرابی سنسور دریچه گاز

در صورتی که سنسور دریچه گاز (TPS) دچار خرابی شود، ممکن است خودرو بدون فشردن پدال گاز، به‌صورت ناگهانی شتاب بگیرد. این وضعیت معمولاً با نوسان دور موتور همراه است. بنابراین اگر هنگام شتاب‌گیری متوجه تغییرات غیرعادی در تعداد دور در دقیقه (RPM) شدید، ممکن است سنسور دریچه گاز عامل این مشکل باشد. همچنین، سخت روشن شدن یا مشکل در راه‌اندازی موتور نیز می‌تواند از دیگر نشانه‌های خرابی این سنسور باشد.

• گرفتگی سوزن انژکتور

گرفتگی یا آلودگی در سیستم سوخت‌رسانی، به‌ویژه در سوزن‌های انژکتور، می‌تواند باعث شود مقدار سوخت تزریق‌شده نسبت به حجم هوای ورودی کاهش یابد. در این حالت، مخلوط سوخت و هوا داخل محفظه احتراق بیش از حد رقیق می‌شود که اصطلاحاً به آن “Lean شدن” گفته می‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به افزایش غیرطبیعی دور موتور و گاز خوردن ناخواسته خودرو شود و در صورت تداوم، آسیب‌هایی نیز به پیشرانه وارد کند.

همچنین بخوانید: نکات مهم درباره انژکتور ماشین و عملکرد آن

• کثیف بودن فیلتر هوا

فیلتر هوا وظیفه دارد هوای ورودی به موتور را از آلودگی‌ها، گردوغبار و ذرات معلق پاک‌سازی کند تا احتراق بهینه‌تری صورت بگیرد. اما با گذشت زمان و تجمع این ذرات، فیلتر هوا ممکن است دچار گرفتگی شود. در چنین شرایطی، جریان هوای کافی به موتور نمی‌رسد و موتور برای جبران، مجبور به فعالیت بیشتر می‌شود که این موضوع افزایش مصرف سوخت را در پی دارد. علاوه بر این، فیلتر هوای کثیف می‌تواند باعث کندی در شتاب‌گیری و حتی نوسان دور موتور هنگام رانندگی شود. بررسی و تعویض دوره‌ای فیلتر هوا تأثیر زیادی در حفظ عملکرد مطلوب خودرو دارد.

• مشکلات مربوط به سیستم انتقال قدرت

اختلال در سیستم انتقال قدرت نیز می‌تواند یکی از دلایل نوسان دور موتور باشد. در صورتی که مایع گیربکس دچار نشتی شود، عملکرد اجزایی مانند مبدل گشتاور یا باندهای گیربکس با مشکل مواجه شده و خودرو ممکن است با دور موتور بالاتری نسبت به حالت عادی شروع به حرکت کند. این وضعیت، در صورت بی‌توجهی و ادامه‌دار بودن، می‌تواند به آسیب‌های جدی در گیربکس منجر شود. بنابراین، بررسی سطح و کیفیت روغن گیربکس نقش مهمی در پیشگیری از چنین مشکلاتی دارد.

• ایراد در تسمه تایم

تسمه تایم وظیفه هماهنگی حرکت میل‌لنگ و میل‌بادامک را بر عهده دارد تا سوپاپ‌ها و پیستون‌ها به‌درستی با هم کار کنند. اگر تسمه شل شود یا دندانه‌های آن فرسوده باشند، موتور در حالت ایستاده دچار لرزش می‌شود و هنگام شتاب‌گیری ممکن است دور موتور نوسان داشته باشد. در موارد شدید، خرابی تسمه تایم حتی می‌تواند مانع روشن شدن موتور شود.

• خرابی سنسور مف یا مپ

دو سنسور مپ (MAP) و مف (MAF) با وجود طراحی و عملکرد متفاوت، هر دو وظیفه اندازه‌گیری میزان هوای ورودی به پیشرانه را بر عهده دارند. خرابی یا اختلال در عملکرد این سنسورها می‌تواند باعث ارسال اطلاعات نادرست به واحد کنترل موتور (ECM) شود، که نتیجه آن رقیق شدن مخلوط سوخت و هوا و افزایش غیرطبیعی دور موتور خواهد بود.

همچنین بخوانید: آشنایی با انواع سنسور در خودرو های تویوتا

اهمیت نگهداری منظم خودرو برای جلوگیری از نوسان دور موتور

بازرسی و سرویس دوره‌ای موتور و گیربکس نقش بسیار مهمی در پیشگیری از نوسانات دور موتور دارد. با انجام به موقع نگهداری‌ها و توجه به عملکرد خودرو، می‌توان از بروز مشکلات جدی جلوگیری کرده و در هزینه‌ها و زمان صرفه‌جویی کرد. توجه به تغییرات و علائم غیرطبیعی خودرو، کلید تشخیص زودهنگام مشکلات است.

در ادامه چند توصیه کاربردی برای کاهش نوسان دور موتور آورده شده است:

• استفاده از سوخت با کیفیت و درجه اکتان مناسب، چرا که سوخت بی‌کیفیت می‌تواند موجب نوسان دور موتور شود.
• خودداری از شتاب‌گیری‌های ناگهانی و ترمزهای شدید؛ رانندگی نرم و تدریجی به حفظ ثبات دور موتور کمک می‌کند.
• نگهداری منظم خودرو شامل تعویض روغن، فیلتر هوا و شمع‌ها، که تأثیر زیادی در عملکرد بهینه موتور دارد.
• پرهیز از حمل بار بیش از حد، زیرا وزن اضافی می‌تواند باعث افزایش نوسان دور موتور شود.
• کاهش استفاده از سیستم تهویه مطبوع، چرا که فعال بودن مداوم آن باعث افزایش بار موتور و احتمال نوسان دور موتور می‌شود.

نتیجه گیری

نوسان دور موتور خودرو نه‌تنها می‌تواند نشانه‌ای از وجود یک نقص فنی باشد، بلکه در صورت بی‌توجهی، به مشکلات جدی‌تری در عملکرد پیشرانه و سیستم انتقال قدرت منجر خواهد شد. همان‌طور که بررسی شد، دلایل متعددی از جمله خرابی سنسورها، گرفتگی انژکتورها، نقص در سیستم جرقه‌زنی، مشکلات گیربکس یا حتی فیلتر هوای کثیف می‌توانند باعث این مشکل شوند.ازاین‌رو، انجام سرویس‌های دوره‌ای، استفاده از سوخت باکیفیت، و توجه به علائم اولیه خودرو نقش مهمی در پیشگیری و شناسایی زودهنگام این ایراد ایفا می‌کند. در نهایت، آگاهی و رسیدگی به‌موقع، کلید حفظ سلامت موتور و عملکرد پایدار خودرو در بلندمدت است.

پرسش های متداول