بررسی علائم خرابی گیربکس اتوماتیک

مقدمه

پیش از آن‌که به بررسی علائم خرابی گیربکس اتوماتیک بپردازیم، بهتر است ابتدا با ماهیت این نوع گیربکس‌ها و انواع مختلف آن‌ها آشنا شویم. گیربکس اتوماتیک یا Automatic Transmission که گاهی با حروف اختصاری AT نیز شناخته می‌شود، سیستمی است چند‌سرعته که وظیفه‌ی انتقال نیرو از موتور به چرخ‌ها را بدون نیاز به تعویض دنده توسط راننده بر عهده دارد. با توجه به رشد روزافزون ترافیک در شهرها و افزایش تمایل رانندگان به راحتی در رانندگی، خودروهای مجهز به گیربکس اتوماتیک بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته‌اند.

در سال‌های اخیر، گیربکس‌های اتوماتیک دستخوش پیشرفت‌های چشمگیری شده‌اند و مدل‌های جدید آن‌ها از نظر عملکرد، سرعت تعویض دنده و مصرف سوخت، عملکرد بهتری نسبت به گیربکس‌های دستی و حتی نمونه‌های اتومات قدیمی ارائه می‌دهند. از جمله انواع محبوب و رایج این نوع گیربکس می‌توان به مدل‌های مبدل گشتاور (Torque Converter)، دوکلاچه (Dual Clutch) و گیربکس با ضریب متغیر پیوسته (CVT) اشاره کرد که هرکدام مزایا و ویژگی‌های خاص خود را دارند. شناخت این سیستم‌ها به درک بهتر علائم خرابی آن‌ها کمک خواهد کرد.

همچنین بخوانید: همه چیز درباره گیربکس CVT و مقایسه آن با گیربکس معمولی

مهم ترین علائم خرابی گیربکس اتوماتیک

گیربکس اتوماتیک یکی از اجزای مهم و پیچیده در خودروهای امروزی است که نقش کلیدی در انتقال قدرت و عملکرد روان خودرو ایفا می‌کند. با توجه به استفاده گسترده از خودروهای مجهز به این نوع گیربکس، آشنایی با علائم خرابی آن اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. بی‌توجهی به نشانه‌های اولیه می‌تواند به آسیب‌های جدی و هزینه‌بر منجر شود؛ بنابراین شناخت این علائم به رانندگان کمک می‌کند تا پیش از بروز خرابی‌های بزرگ، نسبت به عیب‌یابی و تعمیر به‌موقع اقدام کنند. در ادامه با مهم‌ترین نشانه‌های خرابی گیربکس اتوماتیک آشنا خواهیم شد.

• نشتی روغن گیربکس

وجود لکه‌های قرمز یا قهوه‌ای تیره در زیر خودرو، به‌ویژه پس از مدتی توقف، یکی از نشانه‌های آشکار نشتی روغن گیربکس است. این لکه‌ها معمولاً در ناحیه‌ای دیده می‌شوند که گیربکس خودرو قرار دارد و در بیشتر موارد، به‌سادگی با نگاه کردن به کف پارکینگ یا محل توقف قابل شناسایی هستند. رنگ روغن گیربکس تازه معمولاً قرمز شفاف است، اما در صورت کهنگی یا گرمای زیاد، به رنگ قهوه‌ای تیره در می‌آید. این نشتی‌ها ممکن است ناشی از فرسودگی کاسه‌نمدها، ترک‌های ریز در پوسته گیربکس، شل شدن اتصالات یا خرابی واشرهای آب‌بندی باشند.

نشتی روغن اگر در مراحل اولیه شناسایی و برطرف نشود، می‌تواند عواقب جدی به‌همراه داشته باشد. کاهش سطح روغن باعث اختلال در عملکرد سیستم هیدرولیک گیربکس می‌شود، که نتیجه آن افزایش دمای داخلی، کاهش روانکاری قطعات و اصطکاک بیش از حد خواهد بود. در این شرایط، اجزای حساس داخلی مانند کلاچ‌ها، باندها و چرخ‌دنده‌ها دچار آسیب می‌شوند و در صورت ادامه‌ی روند، ممکن است کل گیربکس از کار بیفتد. بنابراین، بررسی منظم سطح روغن و توجه به هرگونه نشتی حتی جزئی، اقدامی ضروری برای پیشگیری از هزینه‌های بالای تعمیرات و افزایش عمر مفید گیربکس است.

همچنین بخوانید: علت نشتی روغن گیربکس در خودرو چیست؟

• بوی سوختگی یا بوی غیرعادی

احساس بوی سوختگی از ناحیه موتور یا زیر خودرو، خصوصاً هنگام رانندگی در ترافیک سنگین یا پس از طی مسافت‌های طولانی، می‌تواند زنگ خطری برای سلامت گیربکس اتوماتیک باشد. این بو معمولاً به دلیل داغ شدن بیش از حد روغن گیربکس ایجاد می‌شود. در شرایطی که سطح روغن پایین باشد یا کیفیت آن به مرور زمان کاهش یافته باشد (مثلاً به دلیل عدم تعویض به‌موقع)، خاصیت خنک‌کنندگی و روان‌کاری آن افت می‌کند. در نتیجه، اصطکاک بین قطعات داخلی گیربکس افزایش یافته و دمای آن به‌طور غیرعادی بالا می‌رود، که در نهایت منجر به ساطع شدن بوی سوختگی می‌شود.

داغ شدن بیش از حد گیربکس می‌تواند عواقب جدی به‌همراه داشته باشد، از جمله سایش زودهنگام قطعات، از بین رفتن صفحات کلاچ، کاهش کارایی انتقال قدرت و در موارد شدید، خرابی کامل گیربکس. بوی سوختگی اگر به‌صورت مکرر احساس شود، نباید نادیده گرفته شود، زیرا نشانه‌ای از وجود مشکل داخلی است که ممکن است در مراحل ابتدایی به‌راحتی قابل پیشگیری باشد. اقداماتی مانند بررسی منظم سطح و کیفیت روغن گیربکس، استفاده از روغن مناسب با توصیه سازنده، و سرویس دوره‌ای سیستم خنک‌کننده گیربکس می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند و عمر مفید گیربکس را افزایش دهد.

• روشن شدن چراغ چک موتور

در برخی موارد، یکی از نخستین نشانه‌های بروز مشکل در گیربکس اتوماتیک، روشن شدن چراغ هشدار یا همان چراغ “Check Engine” روی داشبورد است. این چراغ ممکن است به دلایل متعددی روشن شود، اما یکی از آن‌ها می‌تواند مرتبط با اختلال در عملکرد گیربکس باشد. سیستم کنترل الکترونیکی خودرو (ECU) به کمک سنسورها و واحدهای کنترل داخلی، دائماً عملکرد گیربکس را زیر نظر دارد. در صورتی که مشکلی در سیستم انتقال قدرت، فشار روغن، دمای گیربکس یا سایر اجزای الکترونیکی آن شناسایی شود، این سیستم به‌طور خودکار چراغ هشدار را فعال می‌کند تا راننده را نسبت به وجود ایراد آگاه سازد.

برای شناسایی دقیق مشکل، لازم است خودرو به دستگاه عیب‌یاب (دیاگ) متصل شود تا کدهای خطای ثبت‌شده خوانده شوند. این کدها به تعمیرکار کمک می‌کنند تا دقیقاً متوجه شود کدام بخش از سیستم گیربکس دچار مشکل شده است؛ برای مثال ممکن است خطا مربوط به سنسور سرعت، شیر برقی، یا حتی دمای غیرطبیعی روغن گیربکس باشد. بنابراین، روشن شدن چراغ هشدار را نباید صرفاً به مشکلات موتوری محدود دانست و لازم است بررسی کامل سیستم انتقال قدرت نیز در دستور کار قرار گیرد، به‌ویژه اگر این هشدار با علائمی مانند تعویض دنده با تأخیر یا لرزش همراه باشد.

همچنین بخوانید: انواع خطاهای رایج در سنسور های تویوتا و شیوه های رفع آن

• شنیدن صداهای غیرعادی

شنیدن صداهای غیرعادی مانند زوزه ممتد، تق‌تق، ضربه یا حتی صدای ساییده شدن فلز به فلز هنگام حرکت یا تعویض دنده‌ها، یکی از نشانه‌های مهم بروز مشکل در گیربکس اتوماتیک است. این صداها معمولاً به‌طور ناگهانی ظاهر نمی‌شوند، بلکه به‌مرور زمان و همزمان با فرسایش قطعات داخلی یا افت عملکرد سیستم روانکاری بروز می‌کنند. برای مثال، زوزه پیوسته در حین شتاب‌گیری می‌تواند ناشی از خرابی چرخ‌دنده‌ها یا بلبرینگ‌هایی باشد که دچار خوردگی یا روان‌کاری ناکافی شده‌اند. صدای تق‌تق ممکن است به مشکلاتی در کلاچ‌ها یا باندهای داخلی گیربکس اشاره داشته باشد که درگیر شدن آن‌ها به‌درستی انجام نمی‌شود. از طرفی، اگر سطح یا کیفیت روغن گیربکس کاهش یافته باشد، قطعات فلزی داخلی تماس مستقیم بیشتری پیدا کرده و اصطکاک بالا می‌رود، که همین موضوع نیز باعث ایجاد صداهای ناهنجار و غیرطبیعی خواهد شد.

نکته مهم این است که صداهای غیرمعمول از ناحیه گیربکس هیچ‌گاه نباید نادیده گرفته شوند، زیرا اغلب نشانه‌ای از یک مشکل مکانیکی در حال پیشرفت هستند. اگر این صداها به‌موقع مورد بررسی و عیب‌یابی قرار نگیرند، ممکن است به آسیب‌های گسترده‌تری منجر شوند که تعمیر آن‌ها نیاز به صرف زمان و هزینه زیادی خواهد داشت.

• سر خوردن یا لغزش دنده‌ها (Gear Slipping)

در این وضعیت، گیربکس دنده را به‌درستی نگه نمی‌دارد و ممکن است به‌صورت ناگهانی بین دنده‌ها جابجا شود یا حتی خودرو در حال حرکت به حالت خلاص برود، به‌طوری که راننده با فشردن پدال گاز، افزایش توان یا شتاب‌گیری مناسبی احساس نمی‌کند. این پدیده که به آن «لغزش دنده» یا Gear Slipping گفته می‌شود، یکی از نشانه‌های جدی خرابی در گیربکس اتوماتیک به شمار می‌آید و معمولاً با افت قابل توجه توان خودرو، تأخیر در شتاب‌گیری، یا کاهش پاسخ‌پذیری همراه است. در برخی موارد نیز ممکن است دور موتور بالا برود اما خودرو به‌درستی حرکت نکند، که نشان‌دهنده عدم انتقال صحیح نیرو از موتور به چرخ‌ها است.

لغزش دنده معمولاً ناشی از سایش داخلی قطعات گیربکس مانند صفحات کلاچ، باندها یا خرابی شیرهای برقی است، اما یکی از مهم‌ترین عوامل آن کاهش سطح یا کیفیت روغن گیربکس است که موجب اختلال در عملکرد سیستم هیدرولیکی می‌شود. این وضعیت اگر در مراحل اولیه شناسایی و برطرف نشود، می‌تواند به آسیب‌های جدی و پرهزینه در گیربکس منتهی شود؛ بنابراین لازم است با مشاهده چنین علائمی، خودرو به‌سرعت مورد بررسی فنی قرار گیرد.

• تعویض دنده با تأخیر یا نرمی غیرعادی

یکی از علائم اولیه خرابی در گیربکس اتوماتیک، تعویض دنده با تأخیر یا احساس نرمی غیرمعمول در زمان تعویض دنده‌هاست؛ به‌گونه‌ای که راننده ممکن است متوجه شود خودرو دیرتر از حالت عادی دنده عوض می‌کند یا اصلاً متوجه تعویض دنده نمی‌شود، زیرا این فرایند بیش از حد نرم و بی‌صدا انجام می‌گیرد. هرچند در نگاه اول ممکن است این نرمی حرکتی خوشایند به نظر برسد، اما در واقع می‌تواند نشانه‌ای از اختلال در عملکرد سیستم داخلی گیربکس باشد. یکی از دلایل رایج این مشکل، کاهش فشار روغن درون گیربکس است که معمولاً به‌دلیل پایین بودن سطح مایع یا کهنه و فاسد شدن آن اتفاق می‌افتد.

همچنین خرابی شیرهای برقی (Solenoids) که وظیفه هدایت و کنترل جریان روغن در مسیرهای مشخص را بر عهده دارند، می‌تواند باعث اختلال در زمان‌بندی و شدت تعویض دنده شود. از سوی دیگر، سیستم کنترل الکترونیکی گیربکس که ارتباط مستقیمی با ECU دارد نیز ممکن است دچار خطا یا اختلال نرم‌افزاری شود و فرمان‌های اشتباهی برای تعویض دنده صادر کند. در هر صورت، تعویض دنده غیرعادی یکی از اولین علائم هشداردهنده است که نباید نادیده گرفته شود، زیرا در صورت بی‌توجهی، ممکن است به مشکلات شدیدتر و پرهزینه‌تری منجر شود. بررسی به‌موقع روغن گیربکس، انجام دیاگ و بررسی عملکرد شیرهای برقی می‌تواند به پیشگیری از خرابی‌های گسترده‌تر کمک کند.

علائم خرابی گیربکس CVT

گیربکس‌های ضریب متغیر پیوسته که با نام اختصاری CVT شناخته می‌شوند، برخلاف گیربکس‌های سنتی فاقد دنده‌های فیزیکی مشخص هستند. در این نوع گیربکس‌ها، به‌جای استفاده از چرخ‌دنده‌های معمول که تنها قادر به تولید نسبت‌های دنده‌ی مشخصی هستند، از مجموعه‌ای از پولی‌ها استفاده می‌شود که توسط تسمه‌های فلزی بسیار مقاوم به یکدیگر متصل‌اند. عملکرد این سیستم به گونه‌ای است که نسبت دنده‌ها به‌صورت کاملاً پیوسته و متغیر، بر اساس شرایط رانندگی تنظیم می‌شود، از این رو می‌توان گفت گیربکس CVT در عمل دارای نسبت دنده‌ی بی‌نهایت است.

با وجود مزایایی چون نرمی در انتقال قدرت، کاهش مصرف سوخت و راندمان بالاتر، گیربکس‌های CVT نیز مانند دیگر انواع گیربکس، ممکن است دچار مشکلات فنی شوند. از جمله علائم رایج خرابی در این نوع سیستم می‌توان به بروز لرزش هنگام حرکت، شنیدن صدای کوبش از ناحیه گیربکس، احساس بوی سوختگی ناشی از افزایش بیش از حد دما، و یا عدم پاسخ‌دهی خودرو در زمان قرارگیری در حالت D یا R اشاره کرد. همچنین در برخی موارد، راننده ممکن است متوجه صداهای غیرمعمول یا تکان‌های شدید در زمان شروع حرکت یا شتاب‌گیری شود. توجه به این نشانه‌ها و انجام بررسی‌های دوره‌ای می‌تواند از آسیب‌های گسترده‌تر و پرهزینه‌تر جلوگیری کند.

علائم کاهش روغن گیربکس اتوماتیک و روش‌های شناسایی آن

یکی از نشانه‌های رایج خرابی گیربکس اتوماتیک، کاهش روغن گیربکس است که ممکن است ناشی از نشتی باشد. مالکان خودرو ممکن است به دنبال علائمی باشند که نشان‌دهنده کم شدن روغن گیربکس اتوماتیک است. از جمله این علائم می‌توان به وجود لکه‌های روغن زیر خودرو، تعویض دنده‌های کند یا غیرعادی، داغ شدن گیربکس، و روشن شدن چراغ هشدار در داشبورد اشاره کرد. در برخی خودروها، به‌ویژه مدل‌های جدیدتر، میله اندازه‌گیری روغن گیربکس در محفظه پیشرانه وجود دارد که به مالکان این امکان را می‌دهد که به‌راحتی وضعیت روغن گیربکس را بررسی کرده و از هرگونه کاهش یا مشکل احتمالی در سطح روغن آگاه شوند. این اقدامات به رانندگان کمک می‌کند تا از آسیب‌های جدی‌تر جلوگیری کرده و به‌موقع از خرابی‌های احتمالی پیشگیری کنند.

همچنین بخوانید: راهنمای کامل انتخاب و استفاده از روغن گیربکس اتوماتیک

سخن پایانی

شناخت و توجه به علائم خرابی گیربکس اتوماتیک، نه‌تنها از بروز آسیب‌های جدی‌تر در سیستم انتقال قدرت جلوگیری می‌کند، بلکه موجب افزایش عمر مفید خودرو و کاهش هزینه‌های تعمیراتی می‌شود. بسیاری از نشانه‌ها، مانند تعویض دنده‌های ناهماهنگ، بوی سوختگی، نشتی روغن یا روشن شدن چراغ‌های هشدار، زنگ هشداری برای مالکان هستند که نباید نادیده گرفته شوند. بررسی منظم سطح و کیفیت روغن گیربکس، مراجعه به تعمیرگاه‌های تخصصی در زمان بروز اولین علائم، و استفاده از قطعات باکیفیت، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند نقش مهمی در پیشگیری از خرابی‌های گسترده داشته باشند. در نهایت، مراقبت آگاهانه از گیربکس اتوماتیک به‌معنای تضمین عملکرد بهتر و آسایش بیشتر در تجربه رانندگی است.

همچنین بخوانید: معرفی تویوتا وایلدلندر 2024 و مقایسه آن با تویوتا راوفور